Νικοτίνη: Στα μέσα και στα έξω του μυαλού μας

 

- Σαρακοστή χωρίς Μάρτη και τσιγάρο χωρίς νικοτίνη δεν γίνεται. Εθεωρείτο ως τώρα κάτι σαν ηθικός αυτουργός του καπνίσματος, υπεύθυνη για τον εθισμό, αλλά όχι και για το... έγκλημα. Νέες μελέτες τη δείχνουν όμως ένοχη για ογκογένεση

 

Η νικοτίνη συγκατοικεί μαζί με άλλες 4.000 περίπου ουσίες στο τσιγάρο, αλλά αυτή είναι η αγαπημένη πρωταγωνίστρια. Η βασική ουσία και η ντίβα, που αντέχει τη θερμοκρασία των 650-700 βαθμών Κελσίου και αυτή που προκαλεί την εξάρτηση στους ανθρώπους. 

 

 

Εισχωρώντας από τους πνεύμονες στο αίμα και από εκεί στον εγκέφαλο σε μόλις 7 δευτερόλεπτα κάνει κατάληψη στο μυαλό τους. Θεωρείται ως μια αξιομνημόνευτη προσφορά της αμερικανικής ηπείρου στο ανθρώπινο είδος! 

 

Οταν οι πρώτοι άνθρωποι περνώντας τον Βερίγγειο πορθμό από τη Ρωσία στη Βόρεια Αμερική, πριν από 18.000 χρόνια περίπου, έφτασαν στην Κεντρική Αμερική πρέπει να συνάντησαν για πρώτη φορά τα φυτά του καπνού και για καιρό να έβαζαν στη μύτη τους τα πολύ ψιλά κομμένα και ξεραμένα φύλλα του φυτού. 

 

Κάποια στιγμή, ίσως μετά από μια πυρκαγιά, να διαπίστωσαν πως όταν καίγονται και εισπνέεται ο καπνός τους είναι ακόμη καλύτερα. Και κάτι που υπήρχε μέσα σε έκανε να θέλεις να επαναλάβεις τη διαδικασία. 

 

Στις επόμενες σελίδες μαθαίνουμε για το τι θέλει στη ζωή μας η νικοτίνη, πόσο επικίνδυνη είναι, σε ποιες ποσότητες, για τη σχέση της με τον καρκίνο και για το ποιοι καπνίζουν δοκιμαστικά τα τσιγάρα που βγάζουν οι εταιρείες.

Με δύο λόγια

 
Σε καθαρή μορφή είναι υγρό, με καυστική ως και πικρή γεύση, άχρωμο που γίνεται σκούρο όταν καεί ή όταν εκτεθεί στον αέρα και στο φως. Βρίσκεται στα φύλλα των φυτών διαφόρων ποικιλιών καπνού και με το κάπνισμα φθάνει εύκολα στον εγκέφαλο.

Η νικοτίνη γυμνή

 

Κομψή και πάντα έτοιμη να σου γίνει συνήθεια. Με μοριακό τύπο C₁₀H₁₄N₂  και ενώ το... καλλιτεχνικό της είναι νικοτίνη στη Χημεία μπορείς (έπειτα και από κάποια εξάσκηση) να την αποκαλείς και 3-(1-μεθυλο-2-πυρολιδινιλο-)πυριδίνη. Σε καθαρή μορφή ήταν γνωστή από το 1828, ο ακριβής μοριακός της τύπος οριστικοποιήθηκε το 1843 και η πρώτη εντελώς εργαστηριακή παρασκευή της χρονολογείται από το 1904.

Πότε εμφανίζεται; 

 

Ανθρωποι πέρασαν πριν από 18.000 χρόνια περίπου για πρώτη φορά από την Ασία στην αμερικανική ήπειρο από τον Βερίγγειο πορθμό όταν αυτός ήταν τότε ισθμός. Διότι εξαιτίας των παγετώνων η στάθμη της θάλασσας είχε κατεβεί παντού στον πλανήτη για χιλιάδες χρόνια. Από την περιοχή της σημερινής Αλάσκας διαχύθηκαν και έφθασαν ως τη Νότια Αμερική συναντώντας φυτά ανύπαρκτα στις άλλες ηπείρους. 

 

Ενα από αυτά ήταν και το φυτό που σήμερα μας δίνει τον καπνό και πιστεύεται πως βρισκόταν αρχικά στις Ανδεις, στα σύνορα του Περού με τον Ισημερινό. Εκεί πρέπει να καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά πριν από 5.000-3.000 χρόνια. Οταν πάντως έφθασε ο Κολόμβος στην Αμερική το 1492 καλλιεργούσαν το φυτό σε ολόκληρη την Αμερική, ακόμη και στα νησιά της.

Και το όνομα αυτής;

 

Η «Πίπα της ειρήνης» του καλλιτέχνη και φωτογράφου Ζεράρ Μινιό. Οι Ινδιάνοι της Αμερικής ήταν οι πρώτοι καπνιστές στον κόσμο. Φωτογραφία: Gerard Art Studio

Στις 28 Οκτωβρίου 1492 ο Κολόμβος φθάνει στην Κούβα ψάχνοντας να συναντήσει τον βασιλιά της Κίνας! Την αντιπροσωπεία που αποβιβάστηκε στην ξηρά υποδέχονται οι ιθαγενείς με τον καπνό μεταξύ των άλλων δώρων. 

 

Ο Ροδρίγο ντε Χερέθ και ο διερμηνέας του Λουίς ντε Τόρες ήταν οι δύο Ευρωπαίοι που πρώτοι κάπνισαν πίπα εκεί. Σπόροι του φυτού όμως έφθασαν στην Ευρώπη μόλις το 1550 και μάλιστα το χρησιμοποιούσαν μόνο για καλλωπισμό. 

 

Στην Πορτογαλία το είδε στον κήπο της γαλλικής πρεσβείας ο Γάλλος Ζαν Νικό (Jean Nicot), όταν τον έστειλε ο αυτοκράτορας Ερρίκος ο 2ος για να κανονίσει το συνοικέσιο που αφορούσε τον 15χρονο πορτογάλο διάδοχο με τη 16χρονη γαλλίδα πριγκίπισσα. 

 

Σπόροι και τμήματα του φυτού μεταφέρθηκαν στη Γαλλία, ενώ ο Νικό έκανε πειράματα ήδη στην Πορτογαλία για να διαπιστώσει τις τυχόν θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού. Το 1586 έδωσαν στο φυτό το όνομα Herba Nicotiana και ο σουηδός βοτανολόγος Λινναίος, φανατικός καπνιστής ο ίδιος, το 1735 ονόμασε τα δύο πιο γνωστά είδη Nicotiana rustica και Nicotiana tabacum.

Εγκεφαλικές περιπέτειες

 

Οποιαδήποτε τεχνητή ή φυσική ουσία που μπορεί να δράσει κατασταλτικά ή διεγερτικά στο κεντρικό νευρικό σύστημα και να επηρεάσει μία ή περισσότερες λειτουργίες του οργανισμού θεωρείται ψυχοδραστική. Μία από αυτές είναι και η νικοτίνη. Συχνά οι ψυχοδραστικές ουσίες δρουν μιμούμενες κάποια ουσία που υπάρχει φυσικά στο σώμα μας. Αυτό συμβαίνει και με τη νικοτίνη η οποία μιμείται τη συμπεριφορά της ακετυλχολίνης. 

 

Η ακετυλχολίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής, μεταφέρει δηλαδή μηνύματα μεταξύ νευρικών κυττάρων ή ακόμη και μεταξύ νευρικών και μυϊκών κυττάρων. Πεδίο δράσης των νευροδιαβιβαστών είναι οι συνάψεις, περιοχές όπου τα κύτταρα βρίσκονται μεν κοντά αλλά δεν εφάπτονται και όπου το ένα κύτταρο εκλύει τον νευροδιαβιβαστή-μήνυμα και το άλλο τον προσλαμβάνει. 

 

 Η πρόσληψη αυτή είναι ειδική: υπάρχουν εξειδικευμένα μόρια που λειτουργούν ως υποδοχείς συγκεκριμένων νευροδιαβιβαστών. Παρά την ειδικότητα της πρόσληψης, όμως, υπάρχουν ουσίες που λόγω ομοιοτήτων στη στερεοδιάταξη με τους νευροδιαβιβαστές μπορούν να προσδεθούν στους υποδοχείς τους. 

 

Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι μια κατηγορία υποδοχέων της ακετυλχολίνης ονομάζονται νικοτινικοί καθώς σε αυτούς μπορεί να προσδεθεί και η νικοτίνη.

Και να πώς εξηγείται η όλη εξάρτηση του ανθρώπου από τον καπνό, που ένα από τα βασικά συστατικά του είναι και η νικοτίνη! Σε αντίθεση με την ακετυλχολίνη, η οποία αφού μεταφέρει το μήνυμα που όφειλε αποσυνδέεται από τον υποδοχέα και αποικοδομείται, δεν συμβαίνει το ίδιο με τη νικοτίνη, η οποία παραμένει ανεξέλεκγτη και δρα συγχρόνως σε πολλές διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου. Ο ερεθισμός που προκαλείται έχει ως αποτέλεσμα:

- Εκλυση περισσότερης ακετυλχολίνης, προκαλώντας  εγκεφαλική «εγρήγορση» που δημιουργεί μια αίσθηση «ενεργοποίησης», αυξάνει την αυτοσυγκέντρωση, μειώνει τον χρόνο αντίδρασης σε ερεθίσματα και ο καπνιστής αισθάνεται πως μπορεί να εργαστεί αποδοτικότερα.

- Εκλυση περισσότερης ντοπαμίνης, νευροδιαβιβαστή που εμπλέκεται στα μονοπάτια ανταμοιβής. Ο ερεθισμός των νευρώνων αυτών των περιοχών του εγκεφάλου δημιουργεί ευχάριστα αισθήματα που ενθαρρύνουν την επανάληψη. Μία από αυτές τις περιοχές είναι και ο λεγόμενος «επικλινής πυρήνας» (nucleus accumbens), μια δέσμη νευρικών κυττάρων με σημαντικό ρόλο στην ανταμοιβή, στην ευχαρίστηση, στην εξάρτηση, στην ευθυμία. Και αυτό γίνεται με τη δράση της ντοπαμίνης. Οταν λοιπόν ουσίες όπως η κοκαΐνη και η νικοτίνη ενεργοποιούν τα «μονοπάτια» αυτά, μέσω της ντοπαμίνης, επιβάλλουν την επιθυμία επαναπρόσληψής τους αφού δημιουργούν μιαν ευχάριστη αίσθηση.

Νικοτίνη στον... ατμό

 

Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα «ατμίζουν» ένα υγρό με περισσότερη, λιγότερη ή και καθόλου νικοτίνη

Are you vaping? Κάτι σαν: e-φουμάρεις; Μια έκφραση που προέκυψε με την είσοδο του ηλεκτρονικού τσιγάρου στη ζωή κάποιων ανθρώπων. 

 

Αν και πρόκειται για εφεύρεση της δεκαετίας του 1960, στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας τελειοποιήθηκε τόσο ώστε να ανταγωνίζεται το τσιγάρο. 

 

Ο κινέζος φαρμακοποιός Χον Λικ, που είδε τον πατέρα του να πεθαίνει από καρκίνο των πνευμόνων, θέλησε να φτιάξει ένα ruyan, δηλαδή «κάτι σαν καπνό». Στην αρχή ήταν μια συσκευή ασήκωτη που την... άντεχε μόνο το τραπέζι. 

 

Σήμερα στη γνωστή μορφή ένας μικροσκοπικός θερμαντήρας που λειτουργεί με επαναφορτιζόμενη ηλεκτρική στήλη των 3 βολτ προκαλεί την εξάτμιση ενός νικοτινούχου υγρού που εισπνέει ο καπνιστής. 

 

Από εκεί και από τον ατμό που η αντίστοιχη λέξη στα αγγλικά είναι vapor προκύπτει και το ρήμα «to vape». Στα ελληνικά «ατμίζειν». Το νικοτινούχο υγρό στη συσκευή είναι νερό με γλυκερίνη ή προπυλενογλυκόλη, νικοτίνη και κάποιο χημικά κατασκευασμένο άρωμα. 

 

Η περιεκτικότητα της νικοτίνης ανάλογα με το τι θέλει ο πελάτης ποικίλλει από ultra light (6 χιλιοστά του γραμμαρίου) και φθάνει στα 24 χιλιοστά του γραμμαρίου. Υπάρχει και κάτι ανάλογο με το «σουβλάκι χωρίς σουβλάκι» (δηλαδή, σκέτη πίτα), με μηδέν νικοτίνη, οπότε φουμάρεις μόνο αρωματισμένο ατμό! 

 

Υπάρχει μια εκτεταμένη εργασία από το 2014 στο περιοδικό «Tobacco Control», ελεύθερη στο Διαδίκτυο, όπου έχουν εξεταστεί 29 τουλάχιστον εργασίες γύρω από το ηλεκτρονικό τσιγάρο και γίνονται οι σχετικές συγκρίσεις (tobaccocontrol.bmj.com/content/23/suppl_2/ii11.full).

Ενα σίγουρο στοιχείο είναι ότι βρέθηκαν αποκλίσεις στα ποσοστά νικοτίνης και άλλων ουσιών που έδιναν οι κατασκευαστές των φιαλιδίων με το έτοιμο προς εξάτμιση υγρό. Προφανώς οι όποιες αρνητικές επιδράσεις της νικοτίνης για την ανθρώπινη υγεία παραμένουν, ενώ είναι ακόμη θέμα αμφισβήτησης το αν κάποιες άλλες βλαβερές ουσίες, γνωστές από το κάπνισμα του τσιγάρου, συνοδεύουν και τον νέο αυτόν τρόπο καπνίσματος και σε τι ποσοστό.

Ιστορίες με ενδιαφέρον

 

Τον Ιανουάριο του 2012 μια ερευνητική εργασία με αντικείμενο την παρακολούθηση 787 ενηλίκων που μόλις είχαν σταματήσει το κάπνισμα έδειξε πως όσοι ακολουθούσαν μια θεραπεία για να μπορέσουν να το «κόψουν» οριστικά με χρήση των γνωστών αυτοκόλλητων επιθεμάτων νικοτίνης και μασώντας τσίχλες με νικοτίνη ή ψεκάζοντας τη μύτη τους με νικοτινούχο διάλυμα δεν είχαν καλύτερα αποτελέσματα σε σύγκριση με όσους δεν έκαναν κάτι από αυτά. 

 

Από πολύ παλαιότερα όμως υπήρχαν εργασίες που θα οδηγούσαν έναν ερευνητή να υποψιαστεί ότι όλα αυτά τα νικοτινούχα βοηθήματα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα σε ανθρώπους που έπασχαν από Πάρκινσον, την ασθένεια όπου ο άνθρωπος χάνει τα νευρικά κύτταρα που μπορούν να παράγουν στον μεσεγκέφαλο την απαραίτητη ντοπαμίνη για τον έλεγχο ορισμένων κινήσεων. 

 

Μια μελέτη από το 1966 για τη σχέση καπνίσματος και θανάτων 293.658 βετεράνων του αμερικανικού στρατεύματος έδειξε πως οι καπνιστές ήταν 11 φορές πιθανότερο να πεθάνουν από καρκίνο των πνευμόνων, αλλά ο θάνατος από Πάρκινσον ήταν 3 φορές πιο συχνός για τους μη καπνιστές! 

 

Το 2007 η ερευνήτρια Μαρίκα Κουίκ ανακοίνωνε στο περιοδικό «Annals of Neurology» ότι σε πειράματα με πιθήκους που έπασχαν από Πάρκινσον η χορήγηση νικοτίνης βελτίωνε την κατάστασή τους. Ακόμη γίνονται πειράματα για να επιβεβαιώσουν τη θετική αυτή σχέση που προφανώς έχει ως αιτία την επίδραση της νικοτίνης στην αύξηση της ντοπαμίνης στον οργανισμό. 

 

Παράλληλα με αυτή την έρευνα και τις κάπως αόριστες διαδόσεις για τον ρόλο της νικοτίνης ως ενισχυτικού της μνήμης γενικά έχουν ανακοινωθεί και κάποια πρώτα αποτελέσματα όπου η νικοτίνη φαίνεται, σε καταστάσεις ελαφράς απώλειας της μνήμης, ένα βήμα πριν από την εκδήλωση Αλτσχάιμερ, να έχει βοηθήσει. Για αυτό, όπως ανακοινώθηκε τον Οκτώβριο του 2015, χάρη σε μια χορηγία 9,4 εκατ. δολαρίων, ξεκίνησε στις Ηνωμένες Πολιτείες μια μεγάλη έρευνα με 300 εθελοντές. 

 

Οι μισοί από αυτούς επί δύο χρόνια θα έχουν κολλημένο στο σώμα τους για 16 ώρες κάθε ημέρα ένα αυτοκόλλητο νικοτίνης των 21 mgr. Οι άλλοι μισοί θα έχουν ένα ψεύτικο αλλά κανείς - ακόμη και οι γιατροί-ερευνητές - δεν θα γνωρίζει πριν από το τέλος ποιος έχει τι από τα δύο. Εξετάσεις θα γίνονται κάθε έξι μήνες. (Η πλήρης παρουσίαση της έρευνας εδώ: news.vanderbilt.edu/2015/10/study-explores-nicotine-patch-to-treat-memory-loss/). 

 

 Πάντως όσοι εμπλέκονται στις έρευνες αυτές τονίζουν ότι τα παραπάνω δεν μπορεί να αποτελέσουν αιτία για να αρχίσει κάποιος να καπνίζει διότι μαζί με τη νικοτίνη, καπνίζοντας, ο οργανισμός κατακλύζεται από πολυάριθμες άλλες βλαβερές ουσίες.

Τι θέλει στη ζωή μας;

 

Η νικοτίνη πήρε το όνομά της από τον Ζαν Νικό που ασχολήθηκε συστηματικά με τη μελέτη του φυτού του καπνού

Νικοτίνη, κατηγορείσαι ότι: το 90% των καρκίνων των πνευμόνων έχει σχέση με το κάπνισμα και επομένως εσύ έμμεσα σχετίζεσαι με εμφύσημα, βρογχίτιδα, έξαρση του άσθματος, σύνδεση με καρκίνους σε νεφρούς, φάρυγγα, οισοφάγο, λάρυγγα, πάγκρεας, ουροδόχο κύστη, ανεύρυσμα, αύξηση της πίεσης, επήρεια στην κυοφορία των εμβρύων, διότι προκαλείς εθισμό στους καπνιστές. Προσοχή, όμως. 

 

Η νικοτίνη η ίδια δεν εθεωρείτο ως τώρα άμεσα καρκινογόνος ουσία αλλά ενοχοποιείτο επειδή προάγει τον εθισμό στο κάπνισμα.

Λέμε «ως τώρα» διότι έχουν αρχίσει να διατυπώνονται φόβοι και για άμεση εμπλοκή της σε πιο δυσάρεστες για τον οργανισμό καταστάσεις. Σε περιπτώσεις χορήγησης νικοτίνης για ιατρικούς σκοπούς προκύπτουν ενδείξεις για τον σχηματισμό νιτροζονορνικοτίνης (ΝΝΝ) σε χαμηλά επίπεδα αλλά ακόμη δεν έχει διερευνηθεί αν μακροχρόνιες θεραπείες με νικοτίνη αυξάνουν επικίνδυνα τις ανεπιθύμητες νιτροζαμίνες. 

 

Πιστεύεται πως η νικοτίνη εμποδίζει την απόπτωση, δηλαδή τον φυσιολογικό θάνατο, των κυττάρων και πειράματα σε ζώα προς το παρόν οδηγούν θεωρητικά στην άποψη ότι αυτό ευνοεί τον σχηματισμό καρκινικών όγκων αλλά ακόμη, όπως αναφέρεται σε πολύ φρέσκια ανακοίνωση, δεν υπάρχουν στοιχεία για τους ανθρώπους (http://www.treatobacco.net/en/page_62.php). 

 

Πάντως έχει ήδη διαπιστωθεί (Νοέμβριος 2015) ότι και σε χρήστες προϊόντων καπνού που δεν απαιτούν καύση, όπως είναι ο «ταμπάκος», το σνους και οι άλλες μορφές χορήγησης σε υγρή μορφή, από τη μύτη ή το στόμα, εμφανίζεται ανεβασμένη η περιεκτικότητα της νικοτίνης στο αίμα. 

 

Και μάλιστα, κατά ανεξήγητο προς το παρόν λόγο, βρίσκεται πως είναι μεγαλύτερη από αυτήν των καπνιστών που καπνίζουν μόνο τσιγάρο(!) (www.foxnews.com/health/2015/11/23/smokeless-tobacco-users-exposed-to-more-nicotine-cancer-causing-chemical.html) .

Στη διεύθυνση tobacco control.bmj.com/content /21/2/87.full υπάρχει μια διεξοδική εξιστόρηση για το πώς έφθασαν οι ερευνητές, ξεκινώντας από τον 19ο αιώνα, να συνδέσουν το κάπνισμα με τον καρκίνο.

Και η ερώτηση του 1.000.000

Ποιοι καπνίζουν δοκιμαστικά τα τσιγάρα που βγάζουν οι εταιρείες για να καθορίζονται τα ποσοστά νικοτίνης, πίσσας, μονοξειδίου του άνθρακα και άλλων ουσιών που περιέχονται σε ένα νέο προϊόν;

 

Απάντηση: Οι μηχανές καπνίσματος. Υπάρχουν, δηλαδή, ειδικά μηχανήματα ρυθμισμένα για παράδειγμα έτσι ώστε από ένα αναμμένο τσιγάρο να πραγματοποιούν κάθε 60 δευτερόλεπτα ρουφηξιές με όγκο 35 χιλιοστόλιτρα (35 cm³ ) και διάρκεια δύο δευτερολέπτων. Βέβαια αποδείχθηκε ότι οι εταιρείες τσιγάρων μπορούσαν εύκολα να ξεγελάσουν τις μηχανές και τις Αρχές. 

 

Για παράδειγμα, έφτιαχναν φίλτρα με πόρους από όπου μπορούσε να εισδύει ο αέρας και η καύση του τσιγάρου στο μηχανικό κάπνισμα να γίνεται πιο πλήρης, δίνοντας έτσι χαμηλότερα ποσοστά βλαβερών ουσιών αλλά και ένα λιγότερο γευστικό τσιγάρο. 

 

Στο στόμα όμως του αληθινού καπνιστή το φίλτρο καλύπτεται από τα χείλη, άρα και οι οπές, οπότε η καύση δεν άλλαζε. Γενικά με τα light καπνιστικά προϊόντα (που είναι υπό διωγμόν τώρα) συνέβαιναν διάφορα σε βάρος του καπνιστή. 

 

Οπως μου έλεγε ένας καπνοκαλλιεργητής από τη Δυτική Ελλάδα, όταν έπαιρναν τα πιο χαμηλά φύλλα του φυτού για να κάνουν τα light, ο καταναλωτής φουμάριζε και πολύ περισσότερα φυτοφάρμακα που από τους ψεκασμούς καταστάλαζαν πιο πολύ στα κατώτερα τμήματα του φυτού!

Αριθμοί κυκλοφορίας

40 λεπτά είναι ο χρόνος ημιζωής της νικοτίνης στον οργανισμό. Δηλαδή σε αυτό το διάστημα η μισή έχει ήδη αποβληθεί και... στρίβεις το επόμενο.

10 δευτερόλεπτα χρειάζεται η νικοτίνη για να φθάσει από τον βλεννογόνο του στόματος ή της μύτης στον εγκέφαλο.

4.000 ουσίες αναφέρεται ότι «κυκλοφορούν» ανάμεσα σε ένα αναμμένο τσιγάρο και σε αυτόν που το καπνίζει. Γι' αυτό και δεν είναι υπεύθυνη η νικοτίνη για όλα τα στραβά του καπνίσματος.

Face Control

Κάθε τσιγάρο περιέχει περίπου 10 χιλιοστά του γραμμαρίου νικοτίνη και από αυτά 1 ως 2 φθάνουν στον εγκέφαλο, ενώ μία σταγόνα καθαρής νικοτίνης είναι τόσο τοξική που αν μπει ατόφια στον ανθρώπινο οργανισμό μπορεί να προκαλέσει θανατηφόρα δηλητηρίαση.

 

  Γαλδαδάς Αλκης

.tovima.gr