Γιώργου Χ. Παπασωτηρίου «Το ματωμένο θέρος του 1882»

Κείμενα του Κώστα Τραχανά και της Παναγιώτας Π. Λάμπρη

Την Πέμπτη 24/4/2014 και ώρα 8.30 μ.μ. στην αίθουσα του Μ/Φ Συλλόγου Σκουφάς θα γίνει η Παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Χ.Παπασωτηρίου «Το ματωμένος θέρος του 1882».

Θα μιλήσουν οι :  Ηλίας Σκουλίδας , Ιστορικός, Επίκουρος Καθηγητής του Τ.Ε.Ι.-Ηπείρου , Μαρία Δέτσικα, Φιλόλογος και ο συγγραφέας.

Συντονίζει ο Σπύρος Σκαμνέλος .

 Γράφει : Ο Κώστας Τραχανάς 

«Η γη δεν ανήκει σε αυτούς που την έχουν , αλλά σ΄αυτούς που τη δουλεύουνε και την πονάνε» Μ.Μπρεχτ

Μερικοί πίστευαν πως ο συμπατριώτης μας Γιώργος Χ.Παπασωτηρίου θα φαγωθεί από την καθημερινή βιοπάλη της δημοσιογραφίας. Όμως αυτός μας δίνει γρήγορα νέα ισχυρά και δημιουργικά πεζογραφικά έργα.

Μετά το καταπληκτικό «Homo Americanus. Τα χαρακτηριστικά της Αμερικάνικης ιδιαιτερότητας», έρχεται τώρα με το αριστουργηματικό ιστορικό δοκίμιο : «Το ματωμένο θέρος του 1882». Πολλά έργα είναι προωρισμένα να ξεχαστούν γρήγορα. Θα ξεχαστούν γρήγορα , εκτός μόνον αν οι ίδιοι συγγραφείς μας δώσουν αύριο ανώτερα και τελειότερα , οπότε θα σωθούν από τη λήθη και τα πρώτα τους.

Ο Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου εξακολουθεί να γράφει έργα ανάλογα κι ανώτερα από τα προηγούμενά του… Το ιστορικό δοκίμιο «Το ματωμένο θέρος του 1882»εξυπηρετεί μια γενική ψυχολογική και ιδεολογική ανάγκη της ιστορικής στιγμής, όταν η Ελλάδα οδεύει ολοταχώς προς την καταστροφή και την πτώχευση, από τις ενέργειες της τρόϊκα.

 Ο στόχος του πεζογράφου και δημοσιογράφου Γιώργου Χ.Παπασωτηρίου κατευθύνεται στην αναζήτηση και την προβολή ενός συμβόλου της ελληνικής αγροτικής παράδοσης , αποβλέπει καθαρά σε εσωτερικές κοινωνικές και ιδεολογικές ανάγκες και εξυπηρετεί στην τόνωση του εθνικού φρονήματος.

Το ιστορικό αυτό δοκίμιο είναι κάτι περισσότερο από γινόμενο μιας ατομικής και συγκεκριμένης δυναμικότητας. Είναι το κατακάθι της ζύμωσης ενός ολόκληρου πολιτισμού, άθροισμα του διανοητικού παρελθόντος του, άνθος του μακροχρόνιου συλλογικού αγροτικού μόχθου.

Είμαστε ένας λαός με ιστορία, αλλά όχι με παρελθόν… Κι ο κόσμος μας είναι φτωχός , κάποιες μορφές που ξεχώρισαν κάπως , αν δεν εξαντλήθηκαν από τους μελετητές, χάσανε την πρωτοτυπία τους πάντως , το ζωντανό και γόνιμο ενδιαφέρον τους. Οι μορφές του παρελθόντος μας, παίρνουνε τη μουσειακή τους θέση. Όμως τα μουσεία δεν είναι αφετηρίες. Είναι αρχεία πολιτισμού….

Τόσο ο Ανδρέας Συγγρός , όσο και οι βουλευτές Άρτας : Κώστας Καραπάνος αλλά και Γιώργος Παχύς ,είναι «πολυμορφικοί» επιχειρηματίες αστοί, καθώς είναι μέτοχοι στα μεταλλεία Λαυρίου , τζογάροντας άγρια στο χρηματιστήριο , έχουν τράπεζες (νόμιμοι τοκογλύφοι ) και κατέχουν μεγάλες εκτάσεις γης, κυρίως ως τσιφλίκια αλλά και ως γη την οποία εμπορεύονται. Ο Γ.Σκουζές ήταν συμβουλάτορας του βασιλιά Γεωργίου Α΄ και πεθερός του Γεωργίου Παχύ βουλευτή Άρτας.

Ο Γ.Παχύς παντρεύτηκε την Αιμιλία Σκουζέ .Σύζυγος του Ι.Σερπιέρη ήταν η Λάουρα κόρη της Αμαλίας και του Γεώργιου Παχύ. Ο μετέπειτα υπουργός και αρχηγός κόμματος Λεωνίδας Δεληγιώργης ήταν σύγαμβρος του Κ.Καραπάνου , αφού παντρεύτηκε τη Θεανώ Ζωγράφου ,αδελφή της Μαρίας , συζύγου του Κ.Καραπάνου .

Και οι δυο ήταν κόρες του τραπεζίτη και τσιφλικά της Θεσσαλίας Χρηστάκη εφέντη Ζωγράφου. Ο Αντρέας Συγγρός , ο Χρηστάκης Ζωγράφος ή Αφέντης Ζωγράφος (πεθερός του Κ.Καραπάνου )και ο Κ.Καραπάνος ανήκουν στην ελληνική διασπορά δηλ. τη μεσαία τάξη στην οθωμανική αυτοκρατορία και μεγαλοαστική στο πλαίσιο του ελληνικού έθνους.

Ο Ιταλός Ι.Σερπιέρη το 1864 και η γαλλική εταιρεία «Ρου ντε Φρεσσινέ» πήραν τα μεταλλεία Λαυρίου για ένα κομμάτι ψωμί. Τα πολύτιμα σιδηρούχα , αργυρούχα και μολυβδούχα μεταλλεύματα της περιοχής , έπαιρναν το δρόμο για τις αγορές του εξωτερικού αποσπασμένα από τα σπλάχνα της ελληνικής γης με τον ιδρώτα και το αίμα των Ελλήνων μεταλλωρύχων.

Πόσοι εργάτες δεν άφησαν στις ανήλιες και υγρές στοές των μεταλλείων τα κόκκαλα τους και τα πνευμόνια τους! Και το ελληνικό κράτος αδιάφορο , ευλογούσε τούτη τη ληστεία. Ο Σερπιέρης αξιοποιούσε και τα μεταλλεύματα που βρίσκονταν στην επιφάνεια του εδάφους , τις περίφημες «σκουριές» και τις «εκβολές». Σύζυγος του Σερπιέρη ήταν Λάουρα Παχύ.

Ο θυμόσοφος λαός αποκαλούσε την Λάουρα, Λαυρία….Η Λάουρα κληρονόμησε από την μητέρα της Αμαλία Παχύ-Σκουζέ, τον Πύργο της Βασιλίσσης στα Λιόσια . Το Μέγαρο του Σερπιέρη στην Αθήνα ήταν στην Πανεπιστημίου , εκεί που στεγαζόταν μέχρι πρότινος η Διοίκηση της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδας και το Ταμείο των υπαλλήλων της.

Το Μέγαρο Καραπάνου στη Σταδίου 29 , δίπλα από το υπουργείο Εσωτερικών, ανήκε πριν στην οικογένεια στον Γ. Σκουζέ, πεθερό του Γ.Παχύ… Εκεί που είναι σήμερα το κτίριο της ΑΣΟΕ ,στην Πανεπιστημίου ,ήταν η «λάκκα» που έπαιζε ποδόσφαιρο ο Π.Ο.Α. δηλ. ο σημερινός Παναθηναϊκός, το οικόπεδο αυτό ήταν του Κ.Καραπάνου.

Το Μέγαρο του Παχύ , που κτίστηκε τη δεκαετία του 1860 , είναι Φιλελλήνων και Μητροπόλεως, το τριώροφο νεοκλασικό μέγαρο. Έχει είσοδο από την πλατεία Συντάγματος. Στο μέγαρο αυτό που ήταν φιλολογικό σαλόνι της Αμαλίας Παχύ , κόρης του Γεωργίου Σκουζέ, σύχναζαν ο Εμμ.Ροίδης, ο Α.Βαλαωρίτης,ο Κ.Παπαρρηγόπουλος , ο ποιητής Γκαμπριέλε Ντ΄Αννούντσιο , η ρουμάνα ποιήτρια Ισιδώρα ντ Ίστρια κ.α. Σε αυτό το μέγαρο στεγάστηκε η Γαλλική Πρεσβεία. Στο ισόγειο ήταν το καφενείο «Κεραμά» ή «Κεραμεικόν» , στέκι ποιητών της ρομαντικής Σχολής. Εκεί σύχναζαν φοιτητές που εναντιώνονταν στο βασιλιά Όθωνα.

Με τη χρηματιστηριακή φούσκα του Λαυρίου, τα Λαυρεωτικά, το 1873,ο Α.Συγγρός, Γ.Σκουζές, Κ.Καραπάνος και την ομάδα Σαράφηδων της Κωνσταντινούπολης ,είχε ξετινάξει τα βαλάντια των Ελλήνων μέχρι πεντάρας . Ο Α.Συγγρός ο «Λαυριοφάγος», μετά το σκάνδαλο του Λαυρίου , παρίστανε και τον εθνικό ευεργέτη… Ο Γ.Παχύς ,το 1875, αγόρασε από τον τραπεζίτη Κάρολο Μερλέν το τσιφλίκι Κουτσικάρι (Κορυδαλλός, Αιγάλεω).Κατείχε την περιοχή που εκτείνεται από τον Άγιο Αντώνιο Αμφιάλης έως της Λεωφόρο Αθηνών –Καβάλας….. Ο Γεώργιος Παχύς κατοικούσε στο γνωστό και σήμερα «παλατάκι» στο Χαϊδάρι ( που ήταν παλιότερα η εξοχική κατοικία του Όθωνα)…..

Ο Κ.Καραπάνος και ο Α.Συγγρός είχαν τράπεζες στην Άρτα. Ο Κ.Καραπάνος είχε και χρηματιστηριακό γραφείο στην Άρτα. Το Διοικητήριο του Καραπάνου ήταν το σημερινό ξενοδοχείο Αμβρακία. Όταν ο «αγροπατέρας» Γιώργος Παχύς βγήκε βουλευτής Άρτας ,τα «βρήκε» με τον μεγαλοτσιφλικά Κώστα Καραπάνο….

Ο Κώστας Καραπάνος ήταν χρηματιστής (φούσκα των τραμ στην Κωνσταντινούπολη), τραπεζίτης, τσιφλικούχος, έμπορος γης, αρχαιολόγος (ανακάλυψε το μαντείο και το θέατρο της Δωδώνης, εκεί ανακάλυψε έναν πολιτισμό του χαλκού χωρίς ….κόκκο χρυσού , με τον μηχανικό Μινέικο), διαπλεκόμενος διεθνώς (Συνέδριο Βερολίνου ), επενδυτής γης (Γλυφάδα, κ.α.), χαμαιλέοντας στην πολιτική (υπηρέτησε στο διπλωματικό σώμα της Υψηλής Πύλης στην Πρεσβεία των Παρισίων, αργότερα ήταν στην Ελληνική κυβέρνηση Κουμουνδούρου, την κυβέρνηση του Χαρ.Τρικούπη, την κυβέρνηση του Α.Δηλιγιάννη ,έγινε Υπουργός Εξωτερικών , και Ναυτιλίας ,έκανε δικό του κόμμα, έγινε βασιλικός , στη συνέχεια βενιζελικός …) κ.α.

Ο Κώστας Καραπάνος συνετέλεσε στην πτώχευση της Ελλάδας το 1893 και την πτώχευση της οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1895 , επίσης «έριξε» τον πεθερό του, τραπεζίτη και τσιφλικά Χρηστάκη Ζωγράφο και τον σύγαμβρό του Πρωθυπουργό Λ.Δηλιγιάννη το 1891….

Ο Κώστας Καραπάνος στην Άρτα χρησιμοποιούσε την χωροφυλακή και αγροφυλακή του επίσημου κράτους, για να καταδιώξει , να φυλακίσει και να σκοτώσει τους Κομποταίους και Πετανίτες αγρότες. Είχαμε δυο νεκρούς, Κομποταίους αγρότες (τον Βασίλη Κ.Λαδικό και τον Δημήτρη Α.Τατσιόπουλο -σύμφωνα με τον αείμνηστο Λάμπρο Τατσιόπουλο είχαμε και τρίτο νεκρό ,τον Ν.Χαβέλα) ,28 χρόνια πριν το Κιλελέρ. Το αρτινό αγροτικό ξεσήκωμα αποτελεί την αρχή του αγροτικού κινήματος στη χώρα μας.

Το αγροτικό ζήτημα έσβησε στην Άρτα γιατί γεννήθηκε μακριά από την πρωτεύουσα με συνέπεια να μείνει άγνωστο. Ένα περίπου αιώνα μετά το Κιλελέρ και 132 χρόνια μετά το ματωμένο θέρος του 1882 στην Άρτα , οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο , και πάντοτε σύμφωνα με τα συμφέροντα των «από πάνω» τα προβλήματα των τοπικών κοινωνιών (Σκουριές Χαλκιδικής, Κερατέα κ.α.) , των κοινωνικών επαγγελματικών ομάδων ,των «από κάτω» , όταν αυτοί διαμαρτύρονται ή ακόμα κι όταν εξεγείρονται.

Χρησιμοποιούν τους ίδιους μηχανισμούς , κατασταλτικούς ή ιδεολογικούς , ψελλίζουν τα ίδια ιδεολογήματα , τις ίδιες συκοφαντίες… Το δοκίμιο «Το ματωμένο θέρος του 1882» κλείνει μέσα του , ένα σπόρο ζωής. Δίνει στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας ,κάτι θερμό και ζωντανό : μια ψυχή. Το δοκίμιο αυτό θα διευρύνει τον τοπικό πνευματικό ορίζοντα και θα εξυψώσει τον διάλογο στο χώρο της μορφωτικής ζωής και ιδεολογικής πάλης. Θα ήθελα να πιστεύω πως η πρωτοβουλία του Γιώργου Χ.Παπασωτηρίου θα βρει μιμητές και ικανότερους. Είναι καιρός να ανοίξουμε τα παράθυρά μας…

Διαβάστε το. Πρόκειται για Αριστούργημα. Ο Γιώργος Χ.Παπασωτηρίου γεννήθηκε στους Κωστακιούς Άρτας το 1954. Σπούδασε στην Αθήνα και στο Παρίσι και εργάστηκε στο ραδιόφωνο (Γ’ Πρόγραμμα, Δίαυλος 10), σε περιοδικά («Χάος», «Account», «Ταξιδεύοντας», “ITHACA”) και σε εφημερίδες («Εξουσία», «Ελευθεροτυπία – Βιβλιοθήκη», «Καθημερινή», «Βραδυνή»). Σήμερα ζει στην Αθήνα. Άλλα έργα του είναι : «Κάπου να δω το πρόσωπό μου» και «Homo Americanus. Τα χαρακτηριστικά της Αμερικάνικης ιδιαιτερότητας».

Βιβλιοπαρουσίαση της Παναγιώτας Π. Λάμπρη: 

 Μόλις ολοκλήρωσα για δεύτερη φορά την μελέτη του ιστορικού δοκιμίου του Γ. Χ. Παπασωτηρίου «Το ματωμένο θέρος του 1882» (εκδ. ΗΠ.Ε.ΠΟ.ΤΕ., 2014, σ. 192), έκλεισα τα μάτια, για να φανταστώ εν είδει κινηματογραφικής ταινίας όλα τα γεγονότα που πραγματεύεται ο συγγραφέας, να μεταφερθώ στην εποχή και στους τόπους που αυτά έλαβαν χώρα και κατά κάποιον τρόπο να νιώσω την ανάσα των ανθρώπων που έγιναν μέρος της Iστορίας.

Της Ιστορίας, η οποία αν και θα ’πρεπε να γίνεται «κτῆμα ἐς ἀεί» για τις επερχόμενες γενιές, από δική τους συνήθως αβελτηρία και εκ του αποτελέσματος δείχνει σαν να υπάρχει μόνο ως μέτρο σύγκρισης σύγχρονων τεκταινομένων με άλλα που, αν και απέχουν πολύ απ’ όσους λιγότερο ή περισσότερο μετέχουν σ’ αυτά, μοιάζουν σαν να ’ναι ίδια.

Όχι, βέβαια, με την λογική ενός ιστορικού ντετερμινισμού, μια και τα γεγονότα γίνονται σε άλλο χρόνο από άλλα πρόσωπα, αλλά μ’ εκείνη την λογική που λέει πως, αν είχαν ληφθεί υπ’ όψιν τα παθήματα των προγενέστερων, ίσως να είχαν αποφευχθεί πολλά των συγκαιρινών μας.

 Το «μάθημα» Ιστορίας που κάνει ο Γ. Χ. Παπασωτηρίου έχει ως αφετηρία έναν μικρό τόπο, «το λιβάδ’ τ’ Καραπάν’», το οποίο βρίσκεται στην άκρη του χωριού του, τους Κωστακιούς Άρτας, όπου ως παιδί έπαιζε με συνομηλίκους ποδόσφαιρο.

Ένα λιβάδι, θα μπορούσαμε να πούμε, γίνεται για τον συγγραφέα η σπίθα για να ερευνήσει, να μάθει και εν τέλει να κατανοήσει -μαζί του κι εμείς- την ονομασία και την ιστορία, τόσο του εν λόγω λιβαδιού που είναι τσιφλίκι του Κωνσταντίνου Καραπάνου, όσο και τα μικρά ή μεγάλα γεγονότα μιας χρονικής περιόδου του παρελθόντος, τα οποία σχετίζονται με την ευρύτερη περιοχή της Άρτας, και όχι μόνο.

 Συμβαίνει, όχι σπάνια, άλλωστε, πολλά τοπικά συμβάντα να μετατρέπονται εκ της σημασίας τους σε ιστορικά γεγονότα εθνικής σημασίας, αφού εμπλέκονται με άλλα, τα οποία συμβαίνουν περισσότερο ή λιγότερο μακριά από τον εκάστοτε τόπο και καθορίζουν πολλών ειδών εξελίξεις αναδεικνύοντας έτσι την σημασία που έχει η έρευνα, η καταγραφή και κατ’ επέκταση η γνώση του παρελθόντος ενός τόπου, η οποία συμβάλλει στο μέτρο που της αναλογεί στην διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης ενός λαού.

Και είναι σχεδόν βέβαιο πως ιστορικά δοκίμια σαν και «Το ματωμένο θέρος του 1882» προκαλούν το ενδιαφέρον όχι μόνο των ειδικών και των φιλιστόρων, αλλά σε τοπικό επίπεδο, και ανθρώπων που θέλουν να κοινωνήσουν βαθύτερα με την ζωή των προγόνων, για τους οποίους ακροθιγώς είχαν ακούσει κάτι στις αφηγήσεις των παππούδων και των πατεράδων τους, μια και το περιεχόμενο του βιβλίου ανατροφοδοτεί και ενισχύει με ενδιαφέροντα τρόπο την μνήμη και δεν είναι λίγες οι φορές που ο αναγνώστης συνειδητοποιεί πόσο λίγο γνωρίζει τον τόπο του! «Η γνωριμία με έναν τόπο», όπως σημειώνει κι ο συγγραφέας, «συμβαίνει καταρχήν με την εικόνα και τις εικόνες του.

Αλλά η αναγνώριση ενός τόπου δεν ολοκληρώνεται παρά περιδιαβάζοντας τα ίχνη που του άφησε η διαδοχή των ημερών. […] Είναι η δόξα και η παρακμή, η γλώσσα της, οι αλλαγές και το απαράλλακτό της, οι νίκες και οι ήττες, η διαχρονική αλήθεια της.» (σ. 157).

Έτσι, ο αναγνώστης θα μάθει για την δράση, την οικονομική, την κοινωνική και την πολιτική, του Κων/νου Καραπάνου, του Χρηστάκη Εφέντη Ζωγράφου, του Γεωργίου Παχύ και άλλων ιδιοκτητών τσιφλικιών, και όχι μόνο.

Πρόσωπα όλοι που ανήκουν στους λεγόμενους πολυμορφικούς επιχειρηματίες αστούς, αφού δραστηριοποιούνταν σε διαφορετικούς τομείς της οικονομικής ζωής, όπως την κατοχή μεγάλων εκτάσεων, την απόκτηση χρηματιστηριακών μετοχών και τραπεζών, την εκμετάλλευση μεταλλείων, όπως του Λαυρίου, πάντα με στόχο την μείωση της επισφάλειας και του οικονομικού κινδύνου.

Θα μάθει για την εμπλοκή όλων αυτών στην πτώχευση του 1893 και θα συλλογιστεί πως ανάλογες συμπεριφορές μερίδας σύγχρονων πολιτικών και επιχειρηματιών οδήγησαν στην πτώχευση που ζούμε!

 Θα μάθει πώς γεννιούνται οι χρηματιστηριακές «φούσκες» προς δόξαν των μυημένων και προς καταστροφή των αδαών, και φυσικά, θα συμπεράνει πως, αν γνώριζαν οι Έλληνες, και όχι μόνο, όλα ετούτα δεν θα είχαν πέσει στην παγίδα, την οποία υψηλά ιστάμενα άτομα στην πολιτική ζωή του τόπου, και όχι μόνο, τον παρότρυναν να πιαστεί!

 Θα μάθει πως το αγροτικό κίνημα «ξεκίνησε στην Άρτα το 1873 εναντίον του Καραπάνου, και κορυφώθηκε τα χρόνια 1881-1883, ενώ απονεκρώθηκε στη συνέχεια, ξεσπώντας, τελικά, στη γειτονική Θεσσαλία το 1910.» (σ. 52).

Θα μάθει, επίσης, για την Άρτα, που ήταν η «αρτυμή του κόσμου», γιατί «η απελευθέρωση σήμανε την παρακμή της»! (σ. 85) Θα μάθει ακόμα για το πώς έκαναν φτερά πολλές αρχαιότητες από τον τουρκοκρατούμενο χώρο της Ηπείρου, και ειδικά της Δωδώνης, οι οποίες σήμερα κοσμούν τις προθήκες μουσείων, όπως αυτά του Λούβρου, του Βερολίνου, της Κων/πολης.

Θα μάθει για τις διαχρονικές παθογένειες της αστικής δημοκρατίας της χώρας, οι οποίες υφίστανται, όχι επειδή δεν μπορούν να θεραπευτούν, αλλά επειδή η ύπαρξή τους διευκολύνει την νομότυπη ή νομιμοφανή δράση κάποιων, συνήθως ισχυρών της εξουσίας και του χρήματος, οι οποίοι μετέρχονται παντοίους τρόπους, όπως δωροδοκία ψηφοφόρων, υποσχέσεις για διορισμούς στο δημόσιο, κ.λπ., προκειμένου να μην απομακρυνθούν από την νομή της εξουσίας και τα οφέλη που απορρέουν απ’ αυτή. Θα μάθει κι άλλα πολλά, το μόνο βέβαιο είναι ότι θα μάθει…

Και για να μην τα πούμε όλα εδώ στερώντας την έκπληξη που κάθε αναγνώστης πρέπει να έχει ως κίνητρο για την ανάγνωση ενός βιβλίου, κλείνω αυτή την σύντομη αναφορά στο βιβλίο του Γ. Χ. Παπασωτηρίου «Το ματωμένο θέρος του 1882» σημειώνοντας μετά λόγου γνώσεως πως όποιος το μελετήσει θα απολαύσει ένα καβαφικής φιλοσοφίας ταξίδι, που θα τον καταστήσει πιο πλούσιο σε γνώσεις που αφορούν σε ιστορικά, κοινωνιολογικά, φιλοσοφικά, ψυχολογικά, λογοτεχνικά θέματα, τα οποία άπτονται της εποχής που πραγματεύεται, μια και όλα ετούτα είναι αλληλένδετα με τα λόγια και τις πράξεις των εμπλεκομένων.

Διότι ο άνθρωπος δεν δρα ερήμην της εποχής του, η οποία προσδιορίζεται από τάσεις, αντιλήψεις, φόβους, οράματα, σχέδια, στόχους,… που άλλοτε μετουσιώνονται σε κινητήρια δύναμη και δράση κι άλλοτε γίνονται ανασταλτικός παράγοντας για την πραγματοποίηση του αναμενόμενου που υπόσχονταν καλύτερους όρους ζωής στο παρόν και το μέλλον.

Αυτό το βιβλίο, λοιπόν, το οποίο χαρακτηρίζεται από την αναγκαία τεκμηρίωση κι είναι γραμμένο σε γλώσσα που γοητεύει τον αναγνώστη, ιστορεί γεγονότα της εποχής του «δυστυχώς επτωχεύσαμεν», εκδόθηκε στην εποχή της πτώχευσης που εμείς ζούμε, η οποία, αν και απέχει χρονικά αρκετές δεκαετίες, μοιάζει να ’χει πολλά κοινά με κείνη. Την πτώχευση, η οποία δεν αφορά μόνο την έλλειψη δυνατότητας να απολαμβάνουμε όλο και περισσότερα υλικά αγαθά, αλλά εκείνη του μέσα μας, η οποία κάνει την εξωτερική να φαντάζει αγιάτρευτη.

Κι αν το κάθε βιβλίο είναι αφορμή για ένα ταξίδι στον έξω και κυρίως τον μέσα κόσμο μας, ετούτο χωρίς άλλο, προσφέρει ένα ταξίδι με πυξίδα την ιστορική γνώση, η οποία πολλαπλά χρήσιμη, δίνει στους αναγνώστες την ευκαιρία να κοιτάξουν μ’ άλλη ματιά τα συμβαίνοντα και εν τέλει, αφού σκεφτούν αλλιώς, να πράξουν αλλιώς, μια και καμιά ουσιαστική αλλαγή δεν γίνεται, αν δεν αλλάξουν οι όροι της σκέψης και των προτεραιοτήτων στην ιδιωτική και την συλλογική ζωή.

 Γιώργου Χ. Παπασωτηρίου, «Το ματωμένο θέρος του 1882»,εκδ. ΗΠ.Ε.ΠΟ.ΤΕ., 2014, σ. 192